Η παχυσαρκία αποτελεί αναμφισβήτητα την πιο σημαντική διατροφική πάθηση στις ανεπτυγμένες χώρες, αλλά σύντομα φαίνεται ότι θα πλήξει και τις αναπτυσσόμενες.
Στη χώρα μας, η παχυσαρκία εξελίσσεται σε μείζον εθνικό και κοινωνικό πρόβλημα. Από την κατηγορία των παχύσαρκων ατόμων δεν εξαιρούνται δυστυχώς τα παιδιά και οι έφηβοι. Πρόσφατη μελέτη ελλήνων επιστημόνων κατέδειξε ότι οι ελληνόπαιδες ξεπέρασαν σε βάρος ακόμη και τα παιδιά των ΗΠΑ, τα οποία επί σειρά ετών ήταν τα πλέον παχύσαρκα παιδιά του πλανήτη!
Η υγεία του παιδιού και παχυσαρκία
Όπως αποδεικνύεται από μελέτες των διεθνών οργανισμών "American Society of Nutritional Studies και English Nutrition Society", η εμφάνιση παχυσαρκίας κατά την παιδική και εφηβική ηλικία φαίνεται ότι αυξάνει τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα κατά την ενήλικη ζωή, λόγω του ότι τόσο το σωματικό βάρος όσο και η σύσταση του σώματος στην παιδική ηλικία αποτελούν σημαντικούς προδιαθεσικούς παράγοντες παχυσαρκίας κατά την ενήλικη ζωή. Ιδιαίτερα δε η περίοδος "λιπογενετικής έκρηξης" από 7-12 ετών θεωρείται ιδιαίτερα κρίσιμη καθώς η εμφάνιση παχυσαρκίας σε αυτές τις ηλικιακές ομάδες παιδιών έχει συσχετιστεί με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων, καρκίνου του παχέος εντέρου, κ.α. στην μετέπειτα ζωή τους. Παχυσαρκία στην ηλικία των 13 χρόνων είναι ένας ισχυρός προγνωστικός παράγων παχυσαρκίας στον ενήλικα. Έτσι ο καλύτερος χρόνος για την αποτροπή πρόκλησης υπέρβαρων παιδιών που θα γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες είναι το διάστημα μεταξύ 7-12 χρόνων (επίτευξη ενός φυσιολογικού βάρος ως προ το ύψος στην ηλικία των 12 χρόνων).
Η παχυσαρκία και το υπερβάλλον βάρος δεν αποτελεί μόνο αισθητικό πρόβλημα αλλά και σημαντικό κίνδυνο για την υγεία. Η παχυσαρκία αποτελεί σημαντικό και σε πολλές περιπτώσεις, ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για ένα πλήθος νοσημάτων, συμπεριλαμβανομένων των καρδιοαγγειακών παθήσεων, του Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2, του καρκίνου του ενδομητρίου, των παθήσεων της χοληδόχου κύστης. Επιδεινώνει πολλούς από τους προδιαθεσικούς παράγοντες φθοράς των αγγείων, όπως είναι η υπέρταση και η υψηλή χοληστερίνη.
Τα προβλήματα υγείας τα οποία προκαλεί ή επιδεινώνει αυξάνονται με την ηλικία.
Τι εννοούμε όμως με τον όρο παχυσαρκία;
"Παχυσαρκία είναι η υπέρμετρη αύξηση του σωματικού λίπους σε ποσοστό τέτοιο ώστε να δυσχεραίνει την υγεία του ανθρώπου".
Δείκτης Μάζας Σώματος
Ο δείκτης αυτός αποτελεί το πηλίκο που προκύπτει από τη διαίρεση του βάρους ενός ατόμου (σε kg) με το τετράγωνο του ύψους του (σε m) (Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) = Βάρος σε κιλά / (ύψος σε μέτρα2). Στα παιδιά και τους εφήβους δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία για τον ορισμό της παχυσαρκίας. Οι περισσότερες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, βασίζονται στη χρήση πινάκων, όπου καταγράφεται η σχέση του βάρους και του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) με την ηλικία.
Σε περίπτωση που ο δείκτης μάζας σώματος του παιδιού είναι πάνω από την 95η εκατοστιαία θέση, τότε το παιδί είναι υπέρβαρο και ο κίνδυνος να γίνει παχύσαρκος στην ενήλικη ζωή είναι μεγάλος.
Γιατί είμαι παχύσαρκος;
Παράγοντες κινδύνου για την παιδική παχυσαρκία αποτελούν τόσο περιβαλλοντικοί όσο και γενετικοί.
Ωστόσο, σύμφωνα με τους ειδικούς, οι περιβαλλοντικοί αποτελούν πολύ πιο σημαντικούς παράγοντες κινδύνου από τους γενετικούς. Οι περιβαλλοντικές συνθήκες είναι αυτές που θα καθορίσουν την έκφραση της γενετικής προδιάθεσης. Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής (το λεγόμενο lifestyle) και διατροφής (η απουσία σωματικής άσκησης, η εξάπλωση των φαστ φουντ αλλά και γενικά οι έτοιμες και γρήγορες λύσεις για το φαγητό) ευθύνονται για την αυξημένη επίπτωση της παχυσαρκίας.
Στους περιβαλλοντικούς παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη της παιδικής παχυσαρκίας συμπεριλαμβάνονται:
- Διατροφικοί παράγοντες: η αυξημένη πρόσληψη θερμίδων κατά τη βρεφική ηλικία αλλά και ακόμη νωρίτερα η αυξημένη πρόσληψη θερμίδων από τη μητέρα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Κατανάλωση τροφών με χαμηλή θρεπτική αξία και πολλές θερμίδες αλλά, ιδιαίτερα πλούσιων σε λίπος (γλυκά, αναψυκτικά, παγωτά κτλ).
- Γονείς παχύσαρκοι.
- Ο χρόνος έναρξης του απογαλακτισμού (ο χρόνος του απογαλακτισμού επηρεάζει σημαντικά το ποσοστό σωματικού λίπους στην ηλικία των 7 χρόνων (Wilson et al, BMJ, 1998).
- Σωματικό βάρος κατά την γέννηση.
- Μειωμένη φυσική δραστηριότητα.
Αν και ένας αριθμός παραγόντων έχουν ενοχοποιηθεί για την εμφάνιση της παιδικής παχυσαρκίας, οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν ότι το συνηθέστερο αίτιο της παχυσαρκίας είναι οι οικογενειακές συνήθειες διατροφής και άσκησης.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα πληθώρας πρόσφατων ερευνών:
Παχυσαρκία = Πολυφαγία + Απουσία σωματικής δραστηριότητας
Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι τα παχύσαρκα άτομα έχουν μικρότερη φυσική δραστηριότητα στην καθημερινή τους ζωή συγκριτικά με τα άτομα φυσιολογικού βάρους.
Σύμφωνα με ερευνητές, ο ισχυρότερος παράγοντας παχυσαρκίας που βρέθηκε ήταν η πολύωρη παρακολούθηση τηλεόρασης. Η πολύωρη παρακολούθηση τηλεόρασης, μπορεί να είναι καταστροφική για την αύξηση και την ανάπτυξη των παιδιών γιατί ενισχύει τις καθιστικές και παθητικές δραστηριότητες (η τηλεόραση προκαλεί την αυξημένη κατανάλωση σνακ με υψηλή θερμιδική αξία, ιδιαίτερα τις βραδινές ώρες), προάγοντας έτσι έναν τρόπο ζωής ο οποίος μπορεί να οδηγήσει σε παχυσαρκία. Τα παιδιά τα οποία βλέπουν περισσότερη τηλεόραση και είναι λιγότερο πιθανά να μετέχουν σε καθημερινές μικροδραστηριότητες (παιχνίδια στις αλάνες, κυνήγι, κτλ), έχουν γενικότερα υψηλότερο δείκτη μάζας σώματος.
Θα πρέπει όμως να ξέρουμε ότι, σύμφωνα και με τον καθηγητή Παιδιατρικής στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Χρούσο, “η παιδική παχυσαρκία και προλαμβάνεται και αντιμετωπίζεται. Η καλή πληροφόρηση, η πρόληψη και η θεραπεία όπου χρειάζεται, είναι απαραίτητα στοιχεία για την αντιμετώπιση του παχύσαρκου παιδιού. Το μεγάλο μυστικό είναι αυτό που γνωρίζουν όλοι: άσκηση και υγιεινή διατροφή”.
Τι μπορούμε να κάνουμε για την πρόληψη και αντιμετώπιση της παχυσαρκίας
Η θεραπεία της παχυσαρκίας στα παιδιά σπάνια έχει στόχο την απώλεια βάρους. Συνήθως, σκοπεύει στην επιβράδυνση ή στη διακοπή της αύξησης του σωματικού βάρους, έτσι ώστε το παιδί να μην πάρει άλλο βάρος για μια περίοδο μηνών ή ετών. Για κάθε 20% υπερβάλλον πάνω από το ιδανικό βάρος το παιδί θα χρειαστεί 11/2 έτος συντήρησης για να αποκτήσει το Ιδανικό Σωματικό του Βάρος.
Η πρώιμη και συνεπής παρέμβαση είναι ιδιαίτερα πολύτιμη. Αποτελέσματα ερευνών έχουν δείξει ότι οι διατροφικές συνήθειες των παιδιών καθώς και συνήθειες φυσικής δραστηριότητας μεταβάλλονται πολύ πιο εύκολα από αυτές των ενηλίκων.
1. Σωματική δραστηριότητα
Η μείωση της παρακολούθησης τηλεόρασης και της χρήσης βίντεο-παιχνιδιών και η ενασχόληση με ένα άθλημα ή απλά η αύξηση της σωματικής δραστηριότητας (περπάτημα, παιχνίδι με τους φίλους στη ύπαιθρο κτλ) αποτελεί ένα πολύτιμο τρόπο για την καύση του περιττού λίπους, την αύξηση των θερμίδων που καταναλώνει ο οργανισμός και την διατήρηση της απώλειας βάρους.
Οι περισσότερες μελέτες επισημαίνουν ότι ο συνδυασμός άσκησης και κατάλληλης διατροφής αποτελεί τον καλύτερο τρόπο θεραπευτικής αντιμετώπισης της παχυσαρκίας γιατί έτσι επιτυγχάνεται μείωση του λίπους αλλά και διατήρηση της μυϊκής μάζας του σώματος. Παράλληλα η σωματική άσκηση βελτιώνει τη φυσική κατάσταση και την υγεία του παχύσαρκου ατόμου (50 λεπτά αερόβιας άσκησης όπως το περπάτημα 3 φορές / εβδομάδα βελτιώνει σημαντικά το λιπιδαιμικό προφίλ και την πίεση των παχύσαρκων ατόμων), δυναμώνει την αυτοπεποίθηση τους και συμβάλλει στον καλύτερο έλεγχο της παχυσαρκίας.
2. Τροποποίηση συμπεριφοράς
Μακροχρόνια επιτυχία για την διατήρηση του βάρους μπορεί να υπάρξει μόνο εφ' όσον το παιδί μπορέσει να μάθει και να υιοθετήσει νέες συνήθειες ως προς την διατροφή και τη σωματική δραστηριότητα σε μόνιμη βάση. Η περίοδος της ανάπτυξης μεταξύ των ηλικιών 5-12 αποτελεί την καλύτερη περίοδο για την προσπάθεια αποφυγής δημιουργίας παιδιών που θα γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες. Η εμπειρία μας λέει ότι ένα παιδί το οποίο είναι παχύσαρκο στην ηλικία των 13 χρονών, είναι πολύ πιθανόν να γίνει παχύσαρκος ενήλικας. Είναι υποχρέωση μας λοιπόν να προσπαθήσουμε να το αποτρέψουμε, χωρίς παράλληλα να προκαλέσουμε ψυχολογικές επιπτώσεις στο παιδί.
Η αύξηση της φυσική δραστηριότητας, η διατροφική εκπαίδευση και η τροποποίηση της συμπεριφοράς αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για την πρόληψη και αντιμετώπιση της παχυσαρκίας παιδιών και ενηλίκων και έχει επιτυχία στα παιδιά μόνο αν υπάρχει κατάλληλη συνεργασία του ειδικού με ολόκληρη την οικογένεια.
3. Διατροφική εκπαίδευση
Η εφαρμογή μη εξειδικευμένων διαιτολογίων και οι αυστηρά υποθερμιδικές δίαιτες δεν ενδείκνυνται για τα παιδιά. Ο συγκεκριμένος τρόπος παρέμβασης δεν είναι απλά ψυχολογικά επιβλαβής, αλλά μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς την ανάπτυξη και την αντίληψη του παιδιού για τη φυσιολογική διατροφή. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι οι διατροφικές ανάγκες σε αυτές τις ηλικίες είναι αποφασιστικής και καθοριστικής σημασίας για τη σωστή σωματική και πνευματική ανάπτυξη. Τέτοιου είδους υποθερμιδικά σχήματα λοιπόν, μπορεί να προκαλέσουν έντονες μαθησιακές δυσκολίες, αδυναμία συγκέντρωσης, αναιμία, διακοπή της περιόδου πολλών εφήβων κοριτσιών και το χειρότερο όλων: ένταξη κάθε παιδιού ή εφήβου σε ένα φαύλο κύκλο επαναλαμβανόμενης δίαιτας και βουλιμικών κρίσεων.
Ισορροπημένη δίαιτα (σωστός προγραμματισμός και σχεδιασμός των γευμάτων, που θα περιλαμβάνουν στο σύνολο της ημέρας όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για την αρμονική ανάπτυξη του παιδιού ή του εφήβου) με ελαφρά μείωση της θερμιδικής πρόσληψης, είναι ο καλύτερος τρόπος για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας. Η διατροφική εκπαίδευση τόσο του παιδιού όσο και της οικογένειας γενικότερα, είναι απαραίτητη. Είναι πολύ σημαντικό να αποκτήσει όλη η οικογένεια σωστές διατροφικές συνήθειες. Οι κακές συνήθειες των γονέων αντιγράφονται από τα παιδιά. Έτσι, πολύ συχνά αρκεί και μόνο να αλλάξουν οι κακές οικογενειακές συνήθειες διατροφής για να επανέλθει με το καιρό ένα παιδί σε φυσιολογικό βάρος. Η προσαρμογή της οικογενειακής διατροφής στην παραδοσιακή ελληνική κουζίνα (περιορίζοντας φυσικά τη χρήση λιπαρών και τηγανητών τροφίμων) και ο περιορισμός των έτοιμων τροφών και των γλυκών, αποτελεί πολύ συχνά το μοναδικό δρόμο για την εξασφάλιση της υγείας όλης της οικογένειας.
Παράλληλα, θα πρέπει να γίνεται προσπάθεια για αύξηση της φυσικής δραστηριότητας των παιδιών αυτών.
Η διατροφική αντιμετώπιση σε συνδυασμό με την άσκηση αποτελούν παράγοντες αποτελεσματικής αντιμετώπισης της παιδικής παχυσαρκίας. Βάση για μια σωστότερη διατροφική αντιμετώπιση αποτελεί η εφαρμογή διαφόρων διαιτητικών συστημάτων. Σήμερα είναι διεθνώς αποδεκτό ότι στην κορωνίδα των συστημάτων διατροφής βρίσκεται η μεσογειακή δίαιτα.
Τεύχος 2, Περιοδικό My Life
Εργαλεία 
