Το μεταβολικό σύνδρομο μπορεί να χαρακτηριστεί και ως μάστιγα της σύγχρονης εποχής, που χαρακτηρίζεται από την καθιστική ζωή και την πρόχειρη και συνήθως κακή διατροφή.
Τα ποσοστά των ανθρώπων με μεταβολικό σύνδρομο αυξάνουν συνεχώς στον δυτικό κόσμο. Ήδη έχουν αρχίσει να φαίνονται τα αποτελέσματα της αύξησης αυτής, με την αλματώδη αύξηση του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 από όλο και μικρότερες ηλικίες, αλλά ακόμα δεν έχουμε δει την πλήρη έκταση των επιπτώσεων του μεταβολικού συνδρόμου. Είναι σίγουρο ότι τα επόμενα χρόνια πολλοί άνθρωποι θα εμφανίσουν μεταβολικό σύνδρομο και στη συνέχεια θα νοσήσουν από κάποια από τις επακόλουθες ασθένειες, όπως ο διαβήτης και τα καρδιαγγειακά νοσήματα.
Ορισμός
Τι ακριβώς είναι το μεταβολικό σύνδρομο; Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έδωσε τον πρώτο ορισμό του μεταβολικού συνδρόμου το 1998. Από τότε έχουν υπάρξει διάφορες αλλαγές από άλλους φορείς (όπως η Ευρωπαϊκή Ομάδα Μελέτης της Αντίστασης στην Ινσουλίνη και η Αμερικανική Ένωση Κλινικών Ενδοκρινολόγων). Ο τελευταίος ορισμός προέρχεται από την Διεθνή Ομοσπονδία Διαβήτη, η οποία το 2005 εξέδωσε ένα σύμφωνο για τον παγκόσμιο ορισμό του μεταβολικού συνδρόμου. Σύμφωνα με αυτό λοιπόν, το μεταβολικό σύνδρομο ορίζεται ως ο συνδυασμός:
- Κεντρικής παχυσαρκίας, η παρουσία της οποίας είναι απαραίτητη για να διαγνωστεί κάποιος με μεταβολικό σύνδρομο. Για τους Καυκάσιους λαούς χρησιμοποιείται ως όριο στην περιφέρεια μέσης τα 94 εκατοστά για τους άνδρες και τα 80 εκατοστά για τις γυναίκες.
- Επιπλέον απαιτείται η παρουσία τουλάχιστον δύο από τα παρακάτω κριτήρια:
- Υψηλά τριγλυκερίδια, πάνω από 150 mg/dl ή ιστορικό θεραπείας υψηλών τριγλυκεριδίων.
- Χαμηλή HDL χοληστερόλης, κάτω από 40mg/dl για τους άνδρες ή κάτω από 50mg/dl για τις γυναίκες, ή ιστορικό θεραπείας για χαμηλή καλή χοληστερόλη.
- Υψηλή αρτηριακή πίεση, πάνω από 130/85 mm Hg ή ιστορικό θεραπείας υπέρτασης.
- Υψηλό σάκχαρο νηστείας, πάνω από 100 mg/dl ή ύπαρξη διάγνωσης διαβήτη τύπου 2.
Γενικά
- Το 25% των ενηλίκων παγκοσμίως έχει μεταβολικό σύνδρομο.
- Το αυξημένο βάρος είναι ο σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου για το μεταβολικό σύνδρομο και τον διαβήτη τύπου 2.
- Κάθε ένας από τους παράγοντες που συνθέτουν το μεταβολικό σύνδρομο αυξάνει τον κίνδυνο για τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Τα άτομα με μεταβολικό σύνδρομο έχουν τριπλάσιες πιθανότητες να πάθουν έμφραγμα ή εγκεφαλικό και τις διπλάσιες πιθανότητες να πεθάνουν από αυτό το έμφραγμα ή εγκεφαλικό, σε σχέση με τα άτομα που δεν έχουν μεταβολικό σύνδρομο.
- Τα άτομα με μεταβολικό σύνδρομο έχουν πενταπλάσιες πιθανότητες να νοσήσουν από τύπου 2 διαβήτη. Καθώς υπολογίζεται ότι περίπου το 80% των 200 εκατομμυρίων διαβητικών παγκοσμίως θα πεθάνει από καρδιαγγειακές νόσους, το μεταβολικό σύνδρομο έχει πολύ μεγαλύτερη θνησιμότητα για το γενικό πληθυσμό, απ’ ότι π.χ. το AIDS, όμως δεν είναι το ίδιο προβεβλημένο με άλλες νόσους που δε θα προκαλέσουν τόσους θανάτους παγκοσμίως.
- Το μεταβολικό σύνδρομο και οι επιμέρους παράγοντες που το αποτελούν, μπορεί να προϋπάρχουν έως και 10 χρόνια πριν εμφανιστούν οι διαταραχές στο σάκχαρο. Ο διαβήτης τύπου 2 είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου στο μεταβολικό σύνδρομο και εξελίσσεται μέσα σε κάποιες δεκαετίες σε κάποιον που έχει μεταβολικό σύνδρομο. Ήδη από τις ηλικίες των 30-40 μπορεί να υπάρχουν υψηλά τριγλυκερίδια και αντίσταση στην ινσουλίνη σε άτομα που έχουν προδιαβήτη.
- Κάθε αύξηση της περιμέτρου της μέσης με 15 εκατοστά, διπλασιάζει τον κίνδυνο για τύπου 2 διαβήτη.
- Κατά την έναρξη του διαβήτη, ήδη ένα 40% έχει αρχίσει να αναπτύσσει καρδιαγγειακές επιπλοκές.
Γι’ αυτό είναι καθοριστικής σημασίας η πρόληψη και η παρεμπόδιση ώστε το μεταβολικό σύνδρομο να εξελιχθεί πλήρως.
Αιτίες του μεταβολικού συνδρόμου
Η ακριβής αιτία του συνδρόμου δεν είναι ακόμα γνωστή, υπάρχουν όμως μελέτες που δείχνουν ότι τόσο η αντίσταση στην ινσουλίνη όσο και η κεντρική παχυσαρκία παίζουν βασικό ρόλο. Επίσης, ανάλογα με τις διάφορες εθνικές ομάδες, διάφοροι γενετικοί παράγοντες, το γήρας, η καθιστική ζωή, το κάπνισμα και φλεγμονώδεις καταστάσεις, μπορούν να επηρεάσουν την έκφραση του συνδρόμου.
Αντίσταση στην ινσουλίνη
Με την έκφραση αυτή εννοούμε ότι τα διάφορα κύτταρα στο σώμα (ηπατικά, μυϊκά, λιπώδης ιστός) γίνονται λιγότερο ευαίσθητα στην ινσουλίνη και τελικά αντιστέκονται στη δράση της. Η ινσουλίνη είναι μία ορμόνη που παράγεται στα β-κύτταρα του παγκρέατος και βοηθάει τα κύτταρα να απορροφήσουν γλυκόζη. Στην κατάσταση της αντίστασης στην ινσουλίνη, η γλυκόζη δεν μπορεί να απορροφηθεί και παραμένει στο αίμα. Αυτό προκαλεί την επιπλέον έκκριση ινσουλίνης, σε μια προσπάθεια που κάνει το πάγκρεας να υπερνικήσει την αντίσταση. Αυτό όμως εξαντλεί τα β-κύτταρα και η δράση τους μειώνεται. Όταν η παραγόμενη ινσουλίνη δεν επαρκεί, τότε το άτομο γίνεται υπεργλυκαιμικό και μπαίνει η διάγνωση του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Πριν φτάσουμε όμως, στο σημείο αυτό, ήδη υπάρχουν βλαβερές συνέπειες για το σώμα, όπως η αυξημένη παραγωγή τριγλυκεριδίων, που επιδεινώνουν την αντίσταση στην ινσουλίνη.
Κεντρική παχυσαρκία
Η παχυσαρκία από μόνη της έχει συνδεθεί με την αντίσταση στην ινσουλίνη και το μεταβολικό σύνδρομο. Η παχυσαρκία συμβάλει αρνητικά στην υπέρταση, στην υπερχοληστερολαιμία, στην υψηλή LDL (κακή) χοληστερόλη, στην υπεργλυκαιμία και έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων. Ο κίνδυνος σοβαρών ασθενειών όπως ο διαβήτης τύπου 2, η στεφανιαία νόσος, ακόμα και κάποιες μορφές καρκίνου, έχει βρεθεί ότι αυξάνει όσο αυξάνει ο δείκτης μάζας σώματος (ΒΜΙ). Είναι όμως, το κεντρικό πάχος, που μετράται απλά μέσω της μέτρησης της περιφέρειας ενός ατόμου, που σχετίζεται με το μεταβολικό σύνδρομο. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Διεθνής Ομάδα Δράσης για την Παχυσαρκία υπολογίζει ότι 1,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο είναι ήδη σε κίνδυνο να αναπτύξουν παθήσεις σχετιζόμενες με το αυξημένο βάρος, όπως ο διαβήτης τύπου 2.
Διερεύνηση
- Βάρος και ύψος για την μέτρηση του δείκτη μάζας σώματος ΒΜΙ
- Περιφέρεια μέσης
- Μέτρηση της αρτηριακής πίεσης
- Μέτρηση των λιπιδίων του αίματος (χοληστερόλης, τριγλυκεριδίων)
- Μέτρηση σακχάρου, γλυκοζυλιωμένης αιμοσφερίνης, καμπύλη σακχάρου
- Θεραπεία
Μόλις διαπιστώνεται ότι κάποιος πάσχει από μεταβολικό σύνδρομο, πρέπει η προσέγγιση να είναι δραστική και σχετικά επιθετική, με στόχο να μειώσει τον κίνδυνο καρδειαγγειακών επιπλοκών και διαβήτη τύπου 2. Πρέπει να γίνεται μια ξεχωριστή εκτίμηση για κάθε ασθενή σχετικά με τον κίνδυνο που διατρέχει για καρδιαγγειακές παθήσεις.
Η θεραπεία κινείται σε δύο βασικούς άξονες, την πρωτογενή παρέμβαση και τη δευτερογενή παρέμβαση.
Πρωτογενής παρέμβαση
Σύμφωνα με τις συστάσεις της Παγκόσμιας Εταιρίας Διαβήτη, η πρωταρχική παρέμβαση στο μεταβολικό σύνδρομο έχει να κάνει με έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής. Αυτό περιλαμβάνει:
-μέτρια μείωση στις προσλαμβανόμενες θερμίδες ώστε να επιτευχθεί μια μείωση του βάρους 5-10% μέσα στον πρώτο χρόνο
-αύξηση της φυσικής δραστηριότητας, άσκηση
-αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες
-διακοπή καπνίσματος
Αποτελέσματα Φινλανδικών και Αμερικανικών ερευνών πρωτογενούς παρέμβασης στο μεταβολικό σύνδρομο έδειξαν πολύ καλά κλινικά αποτελέσματα της απώλειας βάρους σε συνδυασμό με την άσκηση, έτσι ώστε είτε να παρεμποδίζεται η εξέλιξη της νόσου σε τύπου 2 διαβήτη σε υπέρβαρα άτομα υψηλού κινδύνου είτε τουλάχιστον να καθυστερεί η εξέλιξη αυτή για πολλά χρόνια.
Δευτερογενής παρέμβαση
Στα άτομα στα οποία οι αλλαγές στον τρόπο ζωής δεν είναι αρκετές και τα οποία έχουν υψηλό κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων, χρειάζεται φαρμακευτική αγωγή. Η φαρμακευτική αγωγή στρέφεται εναντίον τον ξεχωριστών παραμέτρων του μεταβολικού συνδρόμου, όπως η υπερλιπιδαιμία, η αυξημένη αρτηριακή πίεση και η αντίσταση στην ινσουλίνη με τη συνοδό υπεργλυκαιμία.
Γράφει ο Ιωάννης Ράλλης
Ενδοκρινολόγος – Διαβητολόγος
Επιστημονικός Υπεύθυνος Ενδοκρινολογικού Ιατρείου Affidea Αθηνών
Εργαλεία 
