Το ήπαρ (συκώτι) κατέχει κομβική θέση στη ρύθμιση του μεταβολισμού στον ανθρώπινο οργανισμό και οι όποιες διαταραχές της λειτουργίας του συνεπάγονται μεταβολές στον βασικό μεταβολικό ρυθμό καθώς και στη θρέψη και στην επάρκεια των μικρο- και μακρο-θρεπτικών συστατικών.
Οι ηπατικές νόσοι συσχετίζονται με διατροφικές διαταραχές όπως ο υποσιτισμός, η απώλεια μυϊκής μάζας (muscle waisting), η καχεξία (που χαρακτηρίζεται από την συνύπαρξη σαρκοπενίας και λιποπενίας), η αδυναμία (frailty), η τροποποίηση της ανοσοδιατροφής και η μυϊκή αδράνεια (Deconditioning).
Είναι σημαντική η διατροφή για το συκώτι μας;
Η διατροφή είναι εξαιρετικά σημαντική στα άτομα που έχουν ηπατικά νοσήματα. Αρκεί να τονιστεί ότι λόγω της μη σωστής και κατάλληλης λήψης τροφής συναντάμε εικόνα υποσιτισμού και υποθρεψίας στο 20% των αντιρροπούμενων και στο 50–100% των μη αντιρροπούμενων κιρρωτικών ασθενών, αποτελώντας σημαντικό παράγοντα συννοσηρότητας και υποβάθμισης της ποιότητας ζωής τους. Η υποθρεψία και η σαρκοπενία είναι οι πιο συχνές, αλλά είναι εν μέρει αναστρέψιμες επιπλοκές της κίρρωσης, ιδιαίτερα της αλκοολικής. Σε κίρρωση από μη αλκοολική λιπώδη νόσο του ήπατος (Non Alcoholic Steato-Hepatitis, NASH) πολύ συχνά διαπιστώνεται και η λεγόμενη σαρκοπενική παχυσαρκία (κυρίως κοιλιακή).
Σε τι οφείλεται η υποθρεψία;
Tα αίτια της υποθρεψίας/καχεξίας στην κίρρωση του ήπατος είναι πολλαπλά και σύνθετα. Η μειωμένη πρόσληψη τροφής, η δυσαπορρόφηση, η κακή πέψη, καθώς και ο αυξημένος καταβολισμός που παρουσιάζουν οι κιρρωτικοί ασθενείς είναι μερικά από αυτά.
Γιατί είναι σημαντική η αξιολόγηση της διατροφής;
Είναι απαραίτητη η διατροφική αξιολόγηση σε όλους τους ασθενείς με κίρρωση και συγκεκριμένα μια λεπτομερής αξιολόγηση σε εκείνους με κίνδυνο υποθρεψίας, ώστε να επιβεβαιωθεί η ύπαρξη και η σοβαρότητα του υποσιτισμού. Και αυτό γιατί είναι αποδεδειγμένο ότι η σαρκοπενία, η οποία ορίζεται ως γενική μείωση της μυϊκής μάζας και της μυϊκής λειτουργίας, της πρωτεϊνικής σύνθεσης και κυρίως του καταβολισμού των πρωτεϊνών, σχετίζεται με τη βαρύτητα της ηπατικής νόσου και αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου νοσηρότητας και θνητότητας, ιδίως στους κιρρωτικούς ασθενείς τελικού σταδίου και στους μεταμοσχευθέντες. Ο κίνδυνος για υποσιτισμό είναι μεγάλος αν έχουμε δείκτη μάζας σώματος BMI <18.5 ή Child-Pugh C.
Σε ποιους απευθύνεται η διατροφική αξιολόγηση;
Η διατροφική συμβουλευτική θα πρέπει να πραγματοποιείται σε όλους όσοι υποφέρουν από χρόνια ηπατικά νοσήματα, ιδίως στους κιρρωτικούς ασθενείς βοηθώντας τους να επιτύχουν επαρκή θερμιδική και πρωτεϊνική πρόσληψη.
Ποιες είναι οι μέθοδοι αξιολόγησης;
Σε όλους αυτούς τους ασθενείς πρέπει να χρησιμοποιούνται διατροφικά εργαλεία αξιολόγησης για την εκτίμηση του κινδύνου υποσιτισμού λαμβάνοντας, όμως, πάντα υπόψη ότι η χρήση τους πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή διότι είναι πιθανή η κατακράτηση υγρών και ότι πρέπει να υπολογίζεται το ξηρό βάρος σώματος, παρόλο που η ακρίβεια είναι χαμηλή. Με τη διεξαγωγή αξονικής τομογραφίας (CT) μπορεί να υπολογιστεί η μυϊκή μάζα στο επίπεδο του ψοιτη μυ, αν και αυτή η μέθοδος δεν είναι ευρέως εφαρμόσιμη και αποτελεί αντικείμενο έρευνας.
Ανθρωπομετρία και διπλής ενέργειας απορροφησιομετρία με ακτίνες Χ (Dual Energy X-ray Absorptiometry, DEXA) είναι εναλλακτικές και αξιόπιστες τεχνικές που μπορούν να εφαρμοστούν για την εκτίμηση της θρέψης και επιτρέπουν διαδοχικές μετρήσεις. Σημαντική είναι επίσης η αξιολόγηση της λειτουργίας των μυών, η οποία πρέπει να διεξάγεται σε κλινικό περιβάλλον με τα πλέον κατάλληλα εργαλεία, όπως η ισομετρική δύναμη της λαβής των χεριών (hand grip strength) και/η συστοιχία δοκιμασιών βραχείας φυσικής απόδοσης (short physical performance battery).
Τέλος, πρέπει να τονιστεί ότι είναι σημαντικό να γίνεται η αξιολόγηση της πρόσληψης τροφής από εκπαιδευμένο προσωπικό (ιδανικά από διαιτολόγο/διατροφολόγο με γνώση και εμπειρία στην διαχείριση των ασθενών με ηπατική νόσο) που εργάζεται ως μέλος μιας ευρύτερης ηπατολογικής ομάδας. Η αξιολόγηση οφείλει να περιλαμβάνει: την ποσότητα των υγρών, την ποσότητα και την ποιότητα των τροφών, την ποσότητα του νατρίου στις τροφές, τον αριθμό και την συχνότητα των γευμάτων κατά τη διάρκεια της ημέρας, καθώς και πιθανούς φραγμούς στην καθημερινή σίτιση.
Ποια είναι η δίαιτα που πρέπει να ακολουθήσει ο ασθενής με ηπατοπάθεια;
Τα περισσότερα από αυτά που έχουμε ακούσει και διαβάσει σχετικά με την σχέση μεταξύ διατροφής και ήπατος έχουν περιορισμένη επιστημονική ισχύ. Κανένα τρόφιμο δεν βλάπτει το ήπαρ, με μόνη εξαίρεση το οινόπνευμα και σε γενικές γραμμές δεν υπάρχουν αντενδείξεις όσον αφορά στην λήψη τροφίμων. Γενικά, αυτό που συνιστάται σε όλους τους ασθενείς είναι ότι πρέπει να ακολουθούν μια κανονική αλλά υγιεινή διατροφή. Είναι σημαντικό να έχουμε μια καλή διατροφή με ποικιλία που να μας ικανοποιεί και γευστικά. Για αυτό είναι σημαντικό να γίνεται μια σωστή και επαρκής κατανάλωση θερμίδων και πρωτεϊνών και να μην αποφεύγονται τρόφιμα, εκτός και εάν σας το συστήσει ειδικά ο γιατρός σας.
Σύμφωνα με τις διεθνείς κατευθυντήριες γραμμές της EASL η ημερήσια συνιστώμενη θερμιδική πρόσληψη που πρέπει να λαμβάνεται από τους κιρρωτικούς ασθενείς δεν πρέπει να είναι μικρότερη από 35 kcal/kg. Οι θερμίδες αυτές θα πρέπει να προσλαμβάνονται υπό τη μορφή λίπους (25–30% των ημερήσιων θερμίδων) και υδατανθράκων (45–65%), ενώ αυξημένη πρέπει να είναι η λήψη πρωτεϊνών (1,2–1,5 gr/kg πραγματικού βάρους σώματος). Είναι πολύ σημαντικό να γίνεται η χορήγηση γευμάτων και διατροφικών συμπληρωμάτων από το στόμα, διαιρώντας την πρόσληψη τροφής σε 3 κύρια γεύματα (πρωινό, μεσημεριανό και βραδινό) και 3 σνακ, το δεκατιανό, το απογευματινό και ένα αργά το βράδυ πριν τον ύπνο (late meal snack). Μάλιστα, το βραδινό σνακ είναι και το πιο σημαντικό, καθώς καλύπτει το μεγάλο χρονικό διάστημα μεταξύ δείπνου και πρωινού.
Πρέπει να ενθαρρύνεται η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών όσο το δυνατό περισσότερο. Σε περίπτωση «φουσκώματος» καλό θα είναι αυτό να αναφερθεί στον ιατρό, ο οποίος και θα πάρει τα ανάλογα μέτρα. Πρέπει να αποφεύγεται η κατανάλωση άλατος στο φαγητό. Μπορεί να χρειαστεί κάποιος χρόνος προσαρμογής στην νέα συνήθεια, αλλά συνήθως γίνεται πιο εύκολο με την πάροδο του χρόνου.
Ένα ποσοστό των ασθενών με ηπατική νόσο έχει μια επιπλοκή που ονομάζεται ηπατική εγκεφαλοπάθεια, η οποία χαρακτηρίζεται από χειρότερη ανοχή των πρωτεϊνών ζωικής προελεύσεως (για παράδειγμα το κρέας) σε σχέση με τις φυτικές πρωτεΐνες (φασόλια, μπιζέλια), αλλά και τις πρωτεΐνες γαλακτοκομικών προϊόντων. Πριν γίνει οποιαδήποτε αλλαγή καλό είναι να συμβουλευόμαστε τον ιατρό μας ή τον διατροφολόγο μας.
Συνιστάται να αποφεύγεται η μείωση στην λήψη πρωτεϊνών. Περιορισμός της πρόσληψης πρωτεΐνης έχει θέση μόνο στην οξεία ηπατική εγκεφαλοπάθεια και αυτό για λίγες μόνο ημέρες. Η προσθήκη, στη δίαιτα, αμινοξέων διακλαδισμένης αλύσου, καθώς και η συχνή σίτιση βελτιώνουν την κατάσταση θρέψης και την έκβαση των ασθενών. Η χρήση λευκίνης και αναστολέων της μυοστατίνης αποτελεί αντικείμενο έρευνας.
Τέλος, πολλοί ασθενείς με κίρρωση του ήπατος έχουν και άλλες ασθένειες, όπως ο διαβήτης και η παχυσαρκία. Αυτές οι παθήσεις απαιτούν επιπλέον διαιτητικές προσαρμογές και για αυτόν τον λόγο πρέπει να απευθύνεστε στον ηπατολόγο σας, ο οποίος θα σας παραπέμψει εάν κρίνει αναγκαίο σε διαβητολόγο και διαιτολόγο/διατροφολόγο. Ο ηπατολόγος σας πρέπει πάντα να ενημερώνεται για την ασθένεια σας και για όποια διαιτητική αλλαγή και συμβουλή έχετε λάβει από άλλους ιατρούς, νοσοκόμους ή διαιτολόγους.
Να θυμόμαστε ότι το συκώτι είναι απαραίτητο για την ζωή μας και η ζωή μας είναι πολύτιμη και μοναδική. Για αυτό πρέπει να του συμπεριφερόμαστε με τρυφερότητα και προσοχή.
Το άρθρο υπογράφει ο Ιωάννης Πετρίδης, MD, PhD, Γαστρεντερολόγος-Ηπατολόγος του Ομίλου διαγνωστικών κέντρων Affidea με Εξειδίκευση στην Ηπατολογία των Μεταμοσχεύσεων στο ερευνητικό κέντρο ISMETT-IRCCS του University of Pittsburgh Medical Center.
Εργαλεία 
