Αν ακούτε σχόλια για το πόσο «περίεργο» είναι που το 3 ετών παιδί σας φοράει ακόμα πάνες, το πιθανότερο είναι πως αυτά προέρχονται από ανθρώπους παλαιότερης γενιάς. Τότε που οι γονείς πίεζαν τα παιδιά τους να «μάθουν» την τουαλέτα σχεδόν από τους 18 μήνες! Και είναι σχεδόν βέβαιο πως και οι ίδιοι έχουν ξεχάσει τα πάμπολλα ατυχήματα και τις οπισθοδρομήσεις που σχεδόν βέβαια ακολουθούν την εκπαίδευση σε τόσο νεαρή ηλικία.
Πράγματι παλαιότερα η ίδια η εκπαίδευση ήταν διαφορετική – παιδιά 1 έτους ακόμα τοποθετούνταν στο γιο-γιο αμέσως μετά τα γεύματα, σε μια προσπάθεια να δημιουργηθεί στα παιδιά εξαρτημένο αντανακλαστικό. Να συνδεθεί δηλαδή το γεύμα με την τουαλέτα (κάτι που πράγματι βασίζεται στο φυσιολογικό γαστροκολικό αντανακλαστικό). Αρκετά από αυτά τα βρέφη όντως συνέδεαν τελικά το κάθισμα στο γιο-γιο με την αφόδευση και την ούρηση. Αρκεί βέβαια οι γονείς να σήκωναν το παιδί, να το έβαζαν στο γιο-γιο και να το κρατούσαν εκεί καθισμένο μέχρι να... «τα κάνει».
Παρότι αυτή η μέθοδος μοιάζει αποτελεσματική, δεν αποτελεί πραγματική μέθοδο μάθησης, αλλά περισσότερο έναν τύπο εκπαίδευσης που στηρίζεται σε εξαρτημένα αντανακλαστικά. Τα παιδιά δεν μαθαίνουν να πηγαίνουν στην τουαλέτα όταν χρειάζονται, αλλά αντίστροφα, να κάνουν «τσίσα και κακά» όταν καθίσουν. Τα υπόλοιπα απαραίτητα ψυχοπνευματικά στοιχεία που ολοκληρώνουν την εκπαίδευση της τουαλέτας δεν περιλαμβάνονται καθόλου από την προαναφερθείσα πρόωρη εκπαίδευση, αλλά έρχονται φυσικά, καθώς το παιδί μεγαλώνει. Αυτά είναι:
- αναγνώριση της ανάγκης να πάει στην τουαλέτα
- εγκράτεια μέχρι να φτάσει εκεί
- κατέβασμα ρούχων και εσωρούχων
- παραμονή στην καθιστή θέση μέχρι να τελειώσουν
Αυτά τα χαρακτηριστικά κατά κανόνα εμφανίζονται μετά τους 18 μήνες της ζωής. Ένας από τους πιο σημαντικούς λόγους για τους οποίους παλαιότερα η εκπαίδευση ξεκινούσε από τον 1ο κιόλας χρόνο της ζωής ήταν η μείωση του φόρτου καθαριότητας για την οικογένεια – όταν οι πάνες μιας χρήσης δεν ήταν ακόμη τόσο διαδεδομένες, τα πράγματα ήταν αρκετά πιο δύσκολα για τους γονείς. Ακόμα και σήμερα, σε οικογένειες που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε πάνες μιας χρήσης, είναι συνηθισμένο να εκπαιδεύονται τα παιδιά από τον 1ο χρόνο.
Συνεπώς οι υποθέσεις σχετικά με την κατάλληλη ηλικία εκπαίδευσης (στην χώρα μας αλλά και αλλού) φαίνεται να βασίζονται περισσότερο στις ανάγκες των γονιών παρά στην αναμενόμενη ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Σε κάποιες κοινωνίες οι μητέρες τοποθετούν το παιδί στο γιο-γιο του όταν νιώσουν ότι είναι έτοιμο να «τα κάνει» (π.χ. Νότιος Αμερική), ενώ σε άλλες οι μητέρες τοποθετούν το παιδί στο γιο-γιο σε συγκεκριμένες ώρες για λίγο, και αν το παιδί κάνει το επευφημούν (Βόρεια Ευρώπη).
Σε γενικές γραμμές είναι μάλλον απίθανο να βλάψετε το παιδί σας εκπαιδεύοντάς το πριν τους 18 μήνες αρκεί να θέσετε ρεαλιστικούς στόχους, να μην τιμωρείτε το παιδί, και να μην το «κακομεταχειρίζεστε» σωματικά ή ψυχολογικά. Οι περισσότεροι ειδικοί αναπτυξιολόγοι πάντως πλέον προτείνουν η εκπαίδευση να ξεκινά όταν το παιδί είναι σαφώς σε θέση να ελέγξει μόνο του το μεγαλύτερο μέρος της διαδικασίας (όπως αυτή περιγράφηκε παραπάνω). Επίσης πρέπει να σκεφτείτε και την ψυχολογική ετοιμότητα, δηλαδή το στρες που μπορεί να βιώνει ένα παιδί που νιώθει πως για να σάς ικανοποιήσει πρέπει να πετύχει κάτι που αντικειμενικά δεν μπορεί (και δεν πρέπει να περιμένουμε πως θα κάνει). Σκεφτείτε πως στην ηλικία των 12 μηνών (ή και αρκετά αργότερα) το παιδί σας ενδέχεται (φυσιολογικά) να μην έχει την εκφραστική γλωσσική άνεση να πει πως «θέλει να πάει στην τουαλέτα», ή ακόμη και να εκφράσει αγωνίες σχετικά με την διαδικασία. Συχνά η ηλικία που αυτή η ικανότητα ολοκληρώνεται είναι περί τα δύο ή τρία χρόνια της ζωής. Ακόμη και η κοινωνική πίεση που ασκείται στα παιδιά να μιμηθούν τα άλλα παιδιά (μια φυσιολογική διαδικασία), δεν έρχεται πριν από αυτή την ηλικία.
Τελικά, εσείς είστε ο καλύτερος κριτής για το πότε θα ξεκινήσετε την εκπαίδευση. Παρατηρήστε προσεκτικά το παιδί σας για σημεία ετοιμότητας:
- λέει ότι λερώθηκε
- ενοχλείται από την βρώμικη πάνα
- ξεχωρίζει τα κακά από τα τσίσα
- δείχνει να θέλει να σάς μιμηθεί στην τουαλέτα
- ενδιαφέρεται για το γιο-γιο
- μπορεί να εκφράσει την επιθυμία και τις αγωνίες που μπορεί να υπάρχουν
- μπορεί να περπατήσει ανεξάρτητα μέχρι εκεί
- μπορεί να κατεβάσει τα ρούχα και
- μπορεί να καθίσει και σηκωθεί ανεξάρτητα
Επιλέξτε μια περίοδο χωρίς σημαντικές αλλαγές, και χωρίς οικογενειακό στρες. Μην βάλετε στόχο λοιπόν μια συγκεκριμένη ηλικία, αλλά περισσότερο προσπαθήστε να αντιληφθείτε την εκπλήρωση των παραπάνω παραγόντων. Περιμένετε να υποχωρήσει η φυσιολογική φάση του αρνητισμού, και να μπει το παιδί σας στην φάση της μεγάλης αγάπης για τη μάθηση. Γενικώς θυμηθείτε πως όσο πιο αργά ξεκινήσετε, τόσο πιο γρήγορη και επιτυχής θα είναι η εκπαίδευση.
Πηγή: Healthy Children site, by the AAP
Εργαλεία 
