Γνωστική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού από 0-12 μηνών

Η ατομική ανάπτυξη και εξέλιξη του παιδιού μπορεί να εξεταστεί από τις εξής πλευρές: τη σωματική, τη νοητική, την κοινωνική και τη συναισθηματική.

Έχει παρατηρηθεί ότι το βρέφος εκφράζει συναισθήματα και κίνητρα, ανταποκρινόμενο με ταχύτητα και ευαισθησία στη μητέρα, η οποία με την σειρά της καθρεφτίζει αυτά που εκφράζει το βρέφος (Trevarthen, 1992). Η συναισθηματική συναλλαγή μεταξύ του βρέφους και των δυο γονιών είναι το κλειδί για την μελλοντική ψυχική υγεία και γνωστική του ανάπτυξη με την προϋπόθεση ότι η ανταπόκριση των γονιών στις ανάγκες του είναι ευαίσθητη και καλά συντονισμένη.

Η γνωστική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού χωρίζεται σε δυο φάσεις :

1. 0 - 2 ετών η βρεφική ηλικία  και
2. 3 - 6 ετών η προσχολική ηλικία

Γνωστική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού από 0-12 μηνών

Γνωστική ανάπτυξη: Σύμφωνα με τον Jean Piaget συμπίπτει με την αισθησιοκινητική περίοδο. Αυτή η περίοδος ανάπτυξης της νόησης αρχίζει από τη γέννησή του έως το 2ο έτος.

Στάδιο 1ο (1ος μήνας)

H αντίληψη του βρέφους σε αυτό το στάδιο είναι εγωκεντρική. Επίσης, διαμορφώνονται τα πρώτα αντανακλαστικά τα οποία οργανώνονται με την επανάληψή τους. 

Στάδιο 2ο (2ος και 3ος μήνας)

Εδώ τα πρώτα αντανακλαστικά τροποποιούνται με την εμπειρία. Το βρέφος αρχίζει να συντονίζει χέρι- στόμα.

Στάδιο 3ο (4ος και 6ος μήνας)

Αυξάνεται ο χειρισμός και η διερεύνηση των αντικειμένων. Αναπτύσσεται ο συντονισμός χεριού- ματιού.

Στάδιο 4ο (7ος και 11ος μήνας)

Οι πράξεις αρχίζουν να έχουν σαφή πρόθεση και σκοπιμότητα. Το βρέφος χρησιμοποιεί οικείες δράσεις για να αντιμετωπίσει νέες καταστάσεις. Επίσης αρχίζει να μιμείται.

Το περιβάλλον και ο ρόλος του στην ανάπτυξή του βρέφους

Το περιβάλλον όπου μεγαλώνει το βρέφος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για τη νοητική και γλωσσική του ικανότητα:

• εξασφαλίζει την ποσότητα όπως και την ποικιλία των ερεθισμάτων που δέχεται το βρέφος,
• έπειτα η ποικιλία και η πολυπλοκότητα των ερεθισμάτων που δέχεται το βρέφος είναι αυτό που καθορίζει το επίπεδο της μαθησιακής ωριμότητας του παιδιού,
• δίνει τη δυνατότητα στο βρέφος να επενεργεί στα πράγματα και να τα χειρίζεται ελεύθερα,
• οι ενέργειες του παιδιού βρίσκουν ανταπόκριση στη συναναστροφή του με το περιβάλλον.

Αλληλεπίδραση του βρέφους με τα πρόσωπα του περιβάλλοντος

Πρωταρχική σημασία για την ανάπτυξη του παιδιού έχει εξίσου το είδος της αλληλεπίδρασής του με τα πρόσωπα του περιβάλλοντος. Σημαντικό ρόλο λοιπόν στην ανάπτυξη του παίζει όχι μόνο η παρουσία του γονέα αλλά και η στάση του απέναντι στις πρώτες προσπάθειές του για εξερεύνηση του περιβάλλοντος, οι ευκαιρίες που του παρέχονται για επιτεύγματα όσο και η ικανοποίηση που του δείχνουν στις ικανότητές του.

Όσο για τη γλωσσική του ικανότητα, είναι σημαντικό οι γονείς να γνωρίζουν ότι επηρεάζουν θετικά το παιδί τους με πολλούς τρόπους: η ομιλία, η ανάγνωση- αφήγηση ιστοριών, περιγραφή προσωπικών βιωμάτων, προφορικές εξηγήσεις και ερμηνείες που δίνονται σε ερωτήσεις του παιδιού.

Πορεία διαφοροποίησης των συναισθηματικών αντιδράσεων

Στην αρχή το βρέφος έχει μια συγκεχυμένη έκφραση συναισθημάτων που εκδηλώνεται με γενικό και ακαθόριστο τρόπο ως μια γενική διέγερση ή ηρεμία.

Στον 1ο μήνα αρχίζει να διαφοροποιεί τα πρώτα αρνητικά συναισθήματα ως δυσφορία συναισθημάτων ως ευχαρίστηση και χαρά.

Στον 6ο μήνα είναι που η αρχική του δυσφορία θα μετατραπεί σε θυμό ή φόβο.

Στον 12ο μήνα τα θετικά συναισθήματα μετατρέπονται σε προσκόλληση, αφοσίωση και θαυμασμό.

Ο Erikson υποστηρίζει ότι το παιδί στα δυο πρώτα χρόνια της βρεφικής ηλικίας του συσσωρεύει εμπειρίες και προσωπικά βιώματα και έτσι διαμορφώνεται μια σαφή στάση απέναντι στον κόσμο που το περιβάλλει. Ανάλογα με το είδος της καθημερινής φροντίδας που δέχεται το βρέφος ανάλογα με την ανταπόκριση των προσώπων γύρω του στις δίκες του αντιδράσεις, διαμορφώνεται το αίσθημα της βασικής εμπιστοσύνης ή αντίθετα μια αρνητική εντύπωση δυσπιστίας και ανασφάλειας.

Βιβλιογραφία

A.S. Honig et al. (1970) Patterns of information processing used by and with young children in a nursery school setting. Child Development.
C. Murchinson (1931). The social behaviour of children. Handbook of Child Psychology. Clark University. Page 374-416  
Erikson, Erik H. (1950).  Childhood and Society. New York: Norton
Ι.Ν. Παρασκευόπουλος (1981). Ψυχολογία ατομικών διαφορών. Έκδοση Γρήγορη, Αθήνα .
Piaget, J., and Inhelder, B. (1962). The Psychology of the Child. New York: Basic Books.
Trevarthen (1992). ‘Πως και γιατί επικοινωνούν τα βρέφη’ Πρόοδοι στην Αναπτυξιακή Ψυχολογία των πρώτων χρόνων της ζωής. Ι. Κουγιουμουτζάκης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.